Peuters en kleuters

JEUGDBOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2023

Ellen Heck: A is van Bij

door Sofie Brants

4+ - A is van Bij. Het is een zin die menig lezer verward zal doen opkijken. Toch zit er een grond van waarheid in, want in sommige talen begint het woord voor bij wel degelijk met de letter A. Zo zeggen ze Ari in het Turks en Aamoo in het Ojibwe. Ook de 25 dieren die volgen hebben een andere eerste letter dan in de Nederlandse taal.    

De inspiratie voor haar eerste kinderboek vond de Amerikaanse Ellen Heck tijdens het voorlezen van een Litouws alfabetboek aan haar zoon. Toen ze zelf niet op het Litouwse woord voor aap kon komen en dan maar in twee verschillende talen verder las, zorgde dit voor een komisch tafereel. Dat is meteen ook het uitgangspunt van dit veelzijdige ABC-boek: Heck combineert de humor van die absurditeit met een educatief aspect waarbij kinderen op een speelse manier kennis maken met andere talen. Het boek is daarom ook zeer geschikt om samen te lezen.  
 
Heck is beeldend kunstenares en maakt voornamelijk portretten. Haar werk gaat veelal over de verbinding tussen mensen en dat is in dit boek niet anders, want taal is net dat wat ons onderscheidt en verbindt met anderen in de wereld. A is van Bij steunt reeds op een bijzonder origineel en inventief idee en toch gaat de auteur nog een stapje verder. Ze verenigt zowel gekende Europese als minder voor de hand liggende talen. Kinderen worden hierdoor uitgedaagd om zelf op te zoeken in welke landen talen als Wolof en Alutiiq worden gesproken (West-Afrika en Alaska). Laat dat ook de interactie zijn die de auteur met haar boek wil bereiken: door woorden te vertalen naar een taal die ons niet eigen is, verliezen we misschien wel de letters, maar tegelijkertijd leren we bij over andere culturen.
 
De illustraties zijn minutieuze gravures die uitvergroot werden ingescand en nadien op een kleurrijke achtergrond geprint. Heck wilde zo trouw mogelijk blijven aan de vertalingen en verwijst daarom soms naar specifieke diersoorten in haar beelden. Een leuk detail is dat de letters terugkomen in de tekeningen, al is het soms even zoeken in de pose of de omgeving van het dier. De expressieve handlettering van vormgever John Gray geeft een extra dimensie aan de woorden. Het konijn krijgt een harige L (‘Lapin in het Frans’) en de P van de flamingo (‘Parina in het Aymara’) heeft een sierlijke nek.  
 
Vincent Oostelbos verzorgde de bijna letterlijke vertaling. Om niet nader genoemde redenen werden twee letters uit de originele Engelse versie vervangen in de Nederlandse vertaling. De ‘Q is van Kikker’ is nu de ‘Q is van mier’ en de ‘F is van vlinder’ wordt de ‘F is van kikker’. Een mogelijke verklaring is dat de vertaler het Engels als veel gesproken wereldtaal wilde integreren in het boek en hiervoor enkel de F van Frog (kikker) kon gebruiken. De wijzigingen in de tekst hebben als gevolg dat vertalingen naar het Italiaans en het Iers wegvallen en het Engels, het Noors, het Afaan Oromo en het Fijisch worden toegevoegd.
 
Op het einde volgt een noot van de auteur. Deze tekst is niet zozeer bedoeld voor jonge kinderen, maar wel voor ouders, leerkrachten en andere (voor)lezers. Heck legt uit dat de uitwerking niet altijd even eenvoudig was omdat door middel van transliteratie woorden moesten worden omgezet naar het Latijnse alfabet. Dit proces van romanisatie stelde de auteur soms voor moeilijke keuzes, want naargelang sommige klanken zijn verschillende uitspraken van de beginletter mogelijk. Elke vertaling werd bevestigd door een moedertaalspreker en is voor de lezer te beluisteren via een website. Jammer genoeg hebben sommige talen geen geluidsfragment en ook de toegevoegde talen uit de Nederlandse vertaling zijn (nog?) niet beschikbaar.  
 
ABC-boeken voor kinderen: ze lijken wel alomtegenwoordig. Toch kan A is van Bij zich moeiteloos onderscheiden van het reeds aanwezige aanbod door de lezer een uniek en vernieuwend concept aan te bieden, als een kleine ontdekkingsreis in de jungle van de linguïstiek. Een aanrader, met de R van Rekomendacija in het Litouws!  
 
Ellen Heck: A is van Bij, Querido, Amsterdam 2022, 48 p. : ill. ISBN 9789045128214. Vertaling van A is for Bee door Vincent Oostelbos. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan