Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2023

Simon Van der Geest, Martijn van der Linden (ill.): Hart van staal

door Jan Van Coillie

9+ - Artificiële intelligentie is hot. De snelle evolutie ervan maakt veel mensen bezorgd. Wat als robots zo intelligent worden dat ze de mensheid overvleugelen en de macht overnemen? Die vraag lijkt ook aan de basis te liggen van Hart van staal van Simon van der Geest.  

Op een nacht ontdekt Ravi tot zijn ontzetting dat er iets vreemds is met zijn ouders: ze slapen met hun ogen open en er komt een blauw schijnsel uit hun oren. Ook Zina merkt dat er iets ongewoons is met haar vader. Haar duif Dolores moet plotseling niets meer van hem hebben en ook bij hem straalt er blauw licht uit zijn oor. Via een mysterieus briefje in het bos belanden de twee in een verlaten watermolen, waar ze kennis maken met Blinker en Mink, die hen confronteren met een nauwelijks voor te stellen waarheid: de ouders met het blauwe licht zijn niet hun echte ouders, maar robots die hun plaats innamen.
 
Het viertal beslist uit te vissen wat er precies aan de hand is, wie erachter zit en wat er met hun echte ouders gebeurd is. Ze vinden mekaar ook in hun passie voor muziek. Muziek die onlangs verboden werd door de Gouverneur, een verbod dat hun nep-ouders slaafs opvolgen en met hen zo goed als alle volwassenen. De vier vormen een muziekband en schrijven protestliederen. Wanneer ze erin slagen die door de luidsprekers van de stad te laten schallen, laait het vuur van het protest op en gaan ze over de tong als ‘De Rebellen’. Maar de tentakels van de Gouverneur reiken ver en als zelfs Zina ‘omgebotteld’ wordt, wordt de vriendengroep danig op de proef gesteld. Dat ze er uiteindelijk toch in slagen om een verboden concert te geven in het centrum van de stad, opent de poort naar een vervolgverhaal.
 
Hart van staal is spannend en meeslepend. Zonder twijfel zullen veel jonge lezers vanaf het begin in de ban van het verhaal raken. Van der Geest weet hoe hij spanning kan creëren. In de beginscène vlieg je als het ware meteen mee met de vermoeide duif, als in een film. Wat verder kijk je verbaasd mee met Ravi, die ziet hoe een blauw licht uit de oren van zijn ouders komt. Je leeft mee met het viertal wanneer die hun eerste plannen smeden als SOZMORO (Strijders die Opgescheept Zitten Met Ongewenste Robot-Ouders). De wreedheid van de Gouverneur confronteert de kinderen met prangende vragen, die ook de lezer aan het denken zetten, bijvoorbeeld wanneer ze vermoeden dat het been van de beloftevolle voetballer Isham gebroken werd om zijn ontsnapte vader te straffen:
 
‘Alle vragen tollen door Zina’s hoofd. Hoe meer ze uit proberen te zoeken, hoe meer vragen er opkomen. Vragen waar je liever niet over na wil denken.’
 
Ook klassieke spanningstrucs zet Vander Geest handig in, zoals het dreigende geronk van de keverdrone of het ongelijke gevecht tussen een kind en een volwassen robot.
 
Dat het verhaal boeit, is ook te danken is aan de aantrekkelijke verhaaldraden rond de in robots veranderde ouders en de liefde voor muziek. De robot-ouders roepen interessante vragen op over de verhouding tussen mens en robot: wat als je je ouders zou kunnen hacken? Kunnen robots liefde tonen en kun je als kind liefde voelen voor een robot-vader of moeder? Kunnen robotten evolueren in hun relaties, gedachten en emoties? Een boeiend personage in dit verband is Zina’s robotvader of ‘pappobot’, die zich verzet tegen het programma dat hem dwingt zijn dochter aan te geven, waardoor hij vastloopt. Net als de vermenselijkte robotten is ook het thema van de liefde voor en de magie van muziek geënt op de actualiteit, denk maar aan de acties van de Taliban. De uitspraken over de kracht van muziek behoren tot de meest beklijvende en sterkst verwoorde van het boek:  
 
‘[Zingen] doe je met je hart, met je tenen, je hele lijf. Dan vergeet je alles om je heen, dan ben je alleen nog maar je stem. Je stem wordt een soort vuurtje waarmee je alles verlicht en verwarmt, een vuurtje waardoor je aan fijne dingen denkt, ook als die allang voorbij zijn.’
 
Of:
 
‘De bas van Blinker bonkt in haar buik, de roffels en tikken van Ravi laten haar benen tintelen en de akkoorden en riedels van Ravi vullen haar borst alsof het zuurstof is.’
 
Ook de Gouverneur is zich bewust van de kracht van muziek:
 
‘Wij kunnen er ons niets bij voorstellen. Het is alsof zij de allerheerlijkste, zuiverste, volmaakt golvende wisselspanning krijgen, en wij krijgen niets, nog geen duizendste volt. […] En ondertussen maakt muziek ongekende krachten vrij in mensen. Gevaarlijke krachten. Krachten die wij nauwelijks kunnen beteugelen en die onze Meestermissie in gevaar brengen.’
 
De angst van de Gouverneur blijkt terecht. De Rebellen beseffen het maar al te goed: ‘Muziek is ons wapen. Ons vuur.’
 
Hoe spannend en relevant Hart van staal ook is, toch haalt het niet het niveau van het gelauwerde Spinder. Dat komt op de eerste plaats doordat de personages minder diepgang krijgen. Het verhaal wordt afwisselend ‘bekeken’ vanuit twee focalisators: Ravi en Zina. Maar ook broer en zus Mink en Blinker spelen een belangrijke rol. Veel meer dan op hun diepere gevoelens of evolutie ligt de nadruk op hun ‘rol’ in het vriendenclubje: de voorzichtige en de ondernemende, de impulsieve en de slimme. Toch geeft Van der Geest aanzetten voor verdieping. Ravi lijkt (net als zijn vader) een angsthaas, maar als het erop aan komt, toont hij zich wel moedig en weet hij dingen in beweging te zetten. Een ook de worsteling die Zina doormaakt in haar gevoelens voor ‘haar vastgelopen pappobot. Haar lieve machine’ is boeiend.
 
Toch blijven die botsende, complexe emoties eerder aan de oppervlakte. Hopelijk worden die sterker uitgewerkt in het tweede deel. Dat deel kan ook aan kracht winnen als Van der Geest ook de nevenpersonages meer uitwerkt en meer originaliteit in de plot én in de taal brengt. De Gouverneur is dé stereotiepe slechterik (met tandpastaglimlach, ijsblauwe ogen en perfect kapsel met een scheiding, ‘zo recht als een liniaal’; én hij deinst er niet voor terug een kind te laten verhongeren op een onbewoond eiland). Zijn helpers zijn slaafse, gehoorzame dommekrachten. De ommekeer die Ravi’s vader doormaakt is op zichzelf een interessant verhaalgegeven maar verloopt wel erg gemakkelijk.
 
De auteur verwerkt ook wel erg veel ingrediënten uit triviale series, zoals de verlaten ruïne en de grot achter een waterval als schuilplaats, het onbewoonde eiland, de duif als helper (die poept op de robotten) en de gewetenloze directrice. Zeker, ze verhogen de herkenbaarheid in het genre van het spannende avonturenverhaal, maar tegelijk staan ze in de weg van originelere plotwendingen. Ook de taal sprankelt minder dan in het beste werk van Simon van der Geest. Enkele dialogen klinken gemaakt, de beeldspraak roept soms weinig op (‘net of hij een astronautenhelm vol watten op zijn hoofd heeft’) en de liedjesteksten missen geregeld pit door de gemakkelijke rijmen. Die liedjes kun je trouwens beluisteren via Spotify en het hele boek is ook beschikbaar als verrijkt audioboek op Storytel.
 
Hart van Staal is verlucht met illustraties van Martijn van der Linden. Net als het verhaal schitteren die minder dan ander werk van de kunstenaar en dat komt niet alleen doordat het zwart-wit tekeningen zijn. Zowel de paginavullende illustraties bij het begin van elk van de zeven delen als de kleine vignetten boven de hoofdstukken doen weinig meer dan de tekst begeleiden door personages, voorwerpen of ruimtes uit het verhaal te laten zien. Geen enkele keer gaan ze een spannende of verrassende confrontatie aan met de tekst, iets waar Van der Linden elders zo in uitblinkt.
 
Boeiend is Hart van staal wel, het kan een grote groep jonge lezers aanspreken door de spanningsopbouw en de relevante en interessant thema’s die het verwerkt. Maar hopelijk maakt Van der Geest in het tweede deel ook zijn personages boeiender en laat hij zijn taal weer sprankelen zoals in eerder werk.
 
Simon Van der Geest: Hart van staal, Querido, Amsterdam 2023, 250 p. : ill. ISBN 9789045128078. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan