Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022

Els Pelgrom, Sylvia Weve (ill.): Het levende hoofd

door Frauke Pauwels

10+ - Wanneer een van de grote namen uit de jeugdliteratuur na ruim vijftien jaar met een nieuw boek komt, zijn de verwachtingen onvermijdelijk hooggespannen. ‘Wie alles wil weten, van de hoed en de rand, wordt ten sterkste aangeraden om dit verhaal niet te lezen’, zo luidt het nog voor het bevreemdende, bijna magisch-realistische Het levende hoofd van start is gegaan.  
Net als in haar beginjaren maakt Els Pelgrom het haar lezers niet gemakkelijk. Toen won zij tot driemaal toe een Gouden Griffel en andere bekroningen zoals de Woutertje Pieterse Prijs, voor respectievelijk De kinderen van het Achtste Woud (1977), Kleine Sofie en Lange Wapper (1984) en De eikelvreters (1989), die kinderboeken mee op de kaart zetten als échte literatuur, maar tegelijk de vraag opriepen of deze boeken nog wel boeken voor kinderen waren. Die bedenkingen kunnen vandaag gemakkelijk ook bij Het levende hoofd worden geformuleerd, een verhaal waarvan de intussen 88-jarige Els Pelgrom in interviews overigens zelf aangaf dat ze het idee kreeg dat het veeleer voor volwassenen was.
 
Het absurde verhaal van een kaal hoofd dat al jaren op een wit hoofdkussen ligt en daar door zijn grootmoeder wordt verzorgd – nadat zijn moeder er van schrik vandoor ging – uit dan ook flink wat kritiek op de maatschappij. Toch hoeft dat kinderen niet af te schrikken: het boek leest nu eens als een parabel, dan weer als een sprookje, maar evengoed als een avonturenverhaal.
 
Al jarenlang wordt het hoofd verzorgd door grootmoeder Alsinha, tot hij op een dag wordt aangeproken door een gekko. Die kan blijkbaar een aantal wensen vervullen met tot dan toe onaangesproken toverkracht – ‘Het was moeilijk, heel moeilijk, zo’n keuze te maken. Misschien wel het moeilijkste wat er is, vooral als je kon kiezen wat je maar wou. Eenmaal gedaan, was er geen weg terug’. Helemaal heeft de gekko zijn toverkunsten niet onder controle, waardoor het hoofd bij het gewenste lange zwart haar ook drie veren krijgt, later harkerige benen en armen, en uiteindelijk een wit lijf bij zijn donkere hoofd. Witteveer, zoals de gekko hem noemt, kan niet wachten om de wereld te ontdekken, maar die blijkt niet klaar om wie er anders uitziet zomaar te ontvangen…
 
Het levende hoofd wijkt zozeer af van wat vandaag doorgaans als jeugdliteratuur verschijnt, dat de leeservaring aanvankelijk weerbarstig is: het perspectief is springerig, gedachten, dromen en ervaringen worden breed uitgesponnen, en lezers moeten bereid zijn een flink stuk mee te gaan in onwaarschijnlijke gebeurtenissen. Maar wie lang genoeg bij het hoofd, de gekko en grootmoeder Alsinha vertoeft, moet zich wel gewonnen geven. Humor, maatschappijkritiek, verwondering en betovering wervelen om elkaar heen. Het levende hoofd brengt bijna terloops flink wat kritiek op de hedendaagse samenleving, op de ongelijkheid, op de omgang van mensen met elkaar, op de onethische aanpak van sommige wetenschappers, op de snelheid waarmee sociale media berichten verspreiden en mensen ongewenst in de kijker zetten, op de angst die vaak onterecht wordt gecreëerd enzovoort.  
 
Meerdere oudere schrijvers, zoals Aidan Chambers en Guus Kuijer, gaven al aan te worstelen met de alomtegenwoordige aanwezigheid van gsm’s en sociale media vandaag, waardoor ze het gevoel hebben niet meer voor kinderen en jongeren te kunnen schrijven. Pelgrom maakt er weinig woorden aan vuil, maar de razendsnelle verspreiding van beelden en meningen stuwt het verhaal wel mee vooruit. Bovenal slaagt ze erin met dit fantastische verhaal in beeld te brengen dat ‘anders zijn’ pas ontstaat in confrontatie met anderen: prachtig is bijvoorbeeld de ontmoeting van Witteveer met een blinde man en zijn ezel, waarin geen van beiden zich bewust is van wat de ander bij voorbijgangers oproept.
 
Prachtige bladvullende illustraties van Sylvia Weve vertolken het verhaal in beeld en geven het een aparte sfeer. In donkere bruintinten, nu en dan doorspekt met krachtig rood en andere kleuraccenten, roept Weve een exotische, licht abstracte wereld op die tegelijk vertrouwd aandoet en bevreemdt. De vele prenten, gul verspreid, dragen bij aan de uitstraling van het boek, dat erg verzorgd is uitgegeven en een knappe, tijdloze cover kreeg. Had de uitgever dan meteen begrepen dat Het levende hoofd wellicht vooral nostalgische, wat oudere lezers zou bekoren?  
 
Els Pelgrom, Sylvia Weve: Het levende hoofd, Luitingh-Sijthoff, Amsterdam 2022, 196 p. : ill. ISBN 9789024597277. Distributie VBK België

deze pagina printen of opslaan