Nederlands proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2024

Ilse Josepha Lazaroms: Elders

door Jooris van Hulle

Na jaren van omzwervingen heeft de naamloos blijvende ik-verteller uit Elders van Ilse Josepha Lazaroms eindelijk – zo lijkt het toch – een thuis gevonden in een kleine woning in Amsterdam. Daar woont zij als alleenstaande moeder met haar dochtertje van zeven. De vader van het kind, een ronddolende, van dag tot dag levende Amerikaanse musicus, heeft ze achtergelaten op de woonboot op de Hudson waar ze een tijdlang met hem samenleefde. Nu, na twintig jaar weergekeerd in Nederland, staat ze voor wat misschien wel de zwaarste opdracht in haar leven wordt: ergens blijven. Dat zij nu, letterlijk dan toch, een huis heeft gevonden, zou haar de garantie moeten bieden dat het moet lukken. Hoewel:  

‘het stelt me gerust dat dit huis geen fundering heeft. […] Hiervoor woonde ik op een bootje op de Hudson. De wind komt net als toen de woonkamer binnen, maar het schommelen is minder geworden.’
 
Van het relaas van één nacht uit het leven van haar hoofdfiguur heeft Ilse Josepha Lazaroms een indringend en beklijvend literair werkstuk gemaakt. Aan het slot van de roman kan de ik haar schrijverschap aan de ene en de verantwoordelijkheid als moeder aan de andere kant een plaats geven in haar leven:
 
‘schrijven is een eindeloze balanceeract tussen verdwijnen en aanwezig zijn, jezelf verliezen en jezelf vinden. Als je eraf valt, van het dunne touw tussen jou en de afgrond, kun je niets meer navertellen. Daarom balanceer ik, doe ik mijn uiterste best om te blijven staan.’
 
Met rond zich de spullen die ze heeft bewaard, ‘twintig jaar, verpakt in dertien dozen en twee kleine bruinleren koffers’ brengt de ik fragmenten uit haar verleden in kaart. Nu pas wordt het haar duidelijk hoe schadelijk de nawerking is geweest voor haar van de idee dat moederschap en schrijverschap elkaar uitsluiten, ‘ik weet dat ik nooit meer zal kunnen verdwijnen zoals mijn geliefde dichters verdwenen. Ik wil mezelf kunnen verliezen in taal, én ik wil dicht bij mijn kind zijn.’ Als zij het hier heeft over haar geliefde dichters: ze maakt een scriptie over Anna Sexton, ze is blijvend in de ban geraakt van Sylvia Plath en Virginia Woolf. En even nadrukkelijk dringt zich de herinnering op aan een vriendin die onder een trein is gesprongen. Of hoe zij ooit in Oslo haar geliefde naar de afgrond volgde, maar: ‘op het randje bleef ik staan. Dit was zijn vlucht, hij de mijne.’
 
De snelle opeenvolging van kortaffe tekstdelen binnen de verschillende hoofdstukken, die zelf van elkaar worden afgescheiden door heel summier gehouden herinneringsbeelden, maakt de onrust van de ik uit Elders bijna voelbaar. Met de bezwerende herhaling van de openingszin van de aparte hoofdstukken (‘Boven slaap je. Beneden zit ik. Ik ben je moeder.’) wordt de thematiek van het geheel nog een extra in de verf gezet. Nog meer betekenis krijgt de mantra als bijna exact op de helft van de roman de lijn wordt doorbroken als de dochter naar beneden komt. Het is voor de ik de directe confrontatie met de werkelijkheid van haar bestaan, ze zal ook in het verhaal dat ze doet ‘meer lucht toelaten’, te weten de herinneringen aan haar overgrootmoeder en haar grootmoeder. Wat zij zich heel precies weer voor ogen brengt, is het dwangmatig herhaalde op- en afgaan van de trap van haar oma, iets wat zij bij zichzelf herkent in haar talloze vliegtuigreizen:
 
‘dezelfde, zich steeds herhalende beweging weg van jezelf, weg, weg, weg, een ritme aangestuurd door angst, door onrust, dezelfde beweging maar dan uitvergroot, niet de trap op en af maar de hele wereld over.’
 
De metafoor wordt aan het slot van de roman dan naar de direct beleefde werkelijkheid overgeheveld: de ik gaat nu de trap op, naar boven, daar waar haar dochtertje op haar heeft geroepen. Het ‘elders’ uit de titel is omgebogen tot het hier.
 
Ilse Josepha Lazaroms heeft een roman geschreven die haar zeer dicht op de huid zit. Zo luidt het bij monde van haar ik-verteller: ‘Ik schrijf omdat ik niet wil vergeten, maar dat is niet eens de belangrijkste reden, want soms is vergeten juist een geluk. Ik schrijf omdat ik me in de witruimtes van de tekst vrij voel.’
 
Ilse Josepha Lazaroms: Elders, Atlas Contact, Amsterdam 2024, 133 p. ISBN 9789025475611. Distributie VBK België
 

deze pagina printen of opslaan