Poëzie

BOEKEN NR. 3, MAART 2025

Mahmoud Darwish: Het vlindereffect

door Eleonore Milbou

‘In Het vlindereffect schrijft [Mahmoud Darwish] over liefde, verlies en de pijn van ballingschap.’ Met die tekst lanceert uitgeverij Jurgen Maas deze bundel van de Palestijnse dichter. Het vlindereffect, nu naar het Nederlands vertaald door Richard van Leeuwen, bevat teksten uit het dagboek van Darwish geschreven tussen 2006 en 2007.  

Liefde, verlies en de pijn van ballingschap. Die woorden omschrijven inderdaad het werk van Darwish, een van de grootste Palestijnse dichters van zijn tijd. De aloude thema’s van zijn poëtische oeuvre zijn ook in deze bundel duidelijk aanwezig. Maar wie Het vlindereffect leest in 2025, moet ook de vraag stellen: is er meer aan de hand?
 
Darwish overleed in 2008, ongeveer een jaar nadat hij het laatste gedicht in Het vlindereffect schreef. En inderdaad: net als in elk van zijn dertigtal poëziebundels, blijft hij mijmeren over liefde, schoonheid en seksualiteit.
 
‘Wees één of twee sterren minder, zodat ik kan geloven
dat je een vrouw bent die kan worden aangeraakt
en niet alleen muziek die mij kraakt als een hazelnoot.’
 
Toch leest dit late werk soms alsof Darwish cynisch is geworden. Darwish, die tijdens zijn leven een boegbeeld van de Palestijnse verzetspoëzie was, lijkt de hoop op verandering te zijn verloren. Hij klaagt de Libanees-Israëlische oorlog van 2006 aan. In 2007 betreurt hij de veertigste verjaardag van de zesdaagse oorlog, waarin Israël de Gazastrook, de Sinaï, de Westelijke Jordaanoever en de Golanhoogten bezette. Het prozagedicht ‘Hoop als gave’ begint: ‘Telkens als hij aan hoop dacht, werd hij bevangen door vermoeidheid en verveling’.
 
Darwish, die altijd op zoek was naar poëtische vernieuwing, experimenteerde graag met het prozagedicht. Want: ‘Poëzie… Wat is dat? Het zijn de woorden waarvan we zeggen, als we ze horen of lezen: Dit is poëzie! We hebben geen bewijs nodig.’
 
In Het vlindereffect staan prozagedichten en gedichten in vrij metrum naast elkaar. Waarom de keuze voor het ene, dan wel het andere? Misschien lukt het Darwish niet altijd om een metrisch gedicht neer te pennen over wat hij in de wereld ziet. In ‘Perfectie’ geeft hij toe: ‘Ik ben bang om een metrisch gedicht te schrijven op deze transparante ondergrond’. De dichter, die zelf nog niet weet dat hij aan het einde van zijn leven komt, lijkt moe.
 
Bijna twintig jaar later blijft het cynisme overeind. Wat in Gaza gebeurde vanaf oktober 2023 vertoont te veel gelijkenissen met het verleden om nog weg te kijken. Zelfs de poëzie, die in de Palestijnse strijd zo veel betekenis heeft, kan er niet omheen. Tijdens zijn leven zag Darwish de Palestijnse situatie alleen maar uitzichtlozer worden. Sinds zijn overlijden herhaalt de geschiedenis zich opnieuw. Wat in 2006 gold, geldt nog steeds: ‘Mits ze levend wakker worden, zijn de mensen nog steeds in staat “Goedemorgen” te zeggen en routinematig aan het werk te gaan: het begraven van de martelaren’.
 
Toch verliest Darwish zichzelf niet in moedeloosheid. Hij weigert zich als dichter voor de kar van de geschiedenis te laten spannen. In Het vlindereffect filosofeert hij over de daad van het dichten, de zoektocht naar woorden en hun betekenis, en over de metaforen die hij als dichter naar zijn wil buigt. En hij heeft lak aan wat daarbij van hem verwacht wordt.
 
‘Soms vermoorden de critici mij,
maar ik ontsnap aan hun interpretaties
en dank hen voor hun onbegrip,
waarna ik op zoek ga naar mijn nieuwe gedicht.’
 
Mahmoud Darwish blijkt ook vandaag niet te vangen in één gedicht. Het vlindereffect is daardoor een bundel om niet van weg te kijken. Liefde, verlies en pijn: het bestaat allemaal naast elkaar.
 
Mahmoud Darwish: Het vlindereffect, Jurgen Maas, Amsterdam 2025, 200 p. ISBN 9789493397095. Distributie EPO

deze pagina printen of opslaan