Nederlands proza

BOEKEN NR. 14, DECEMBER 2016

Anna Bikont: De misdaad en het zwijgen

door Lukas Vanacker

Op 10 juli 1941 werden in Jedwabne, een dorpje in het noordoosten van Polen, honderden joodse inwoners naar de marktplaats gesommeerd. Vandaaruit werden ze door Poolse burgers naar een schuur gedreven, die in brand werd gestoken. De joden werden levend verbrand.
 
Een paar moordenaars werden veroordeeld, maar de ware toedracht bleef decennialang toegedekt. Volgens de lokale inwoners, aangevuurd door de katholieke kerk, pleegden de Polen de misdaden enkel omdat ze daartoe door de Duitse bezetter werden gedwongen. Tot een historicus in 2001 met de these kwam aandraven dat de sfeer in Jedwabne zodanig anti-joods was, dat de inwoners zelf de pogrom in gang zetten. Het boek leidde tot grote controverse in Polen.
 
Anna Bikont (1954), medeoprichtster van de liberale oppositiekrant Gazeta Wyborcza, beet zich vast in het verhaal. Haar verslag schreef ze neer in De misdaad en het zwijgen: Jedwabne 1941, de levende herinnering aan een pogrom in Polen, een boek dat ze in 2004 publiceerde, en waarvan de herwerkte versie nu verschijnt in en zeer degelijke Nederlandse vertaling.
 
De misdaad en het zwijgen is een zeer geëngageerd en persoonlijk boek. Anna Bikont reisde tot in Costa Rica om met alle getuigen van de pogrom te praten. Terwijl ze aanvankelijk enkel op onbegrip en leugens stoot, slaagt de journalist er doorheen verhaal in om alsmaar meer betrokkenen voor het eerst het ware, gruwelijke verhaal te laten vertellen.
 
Het boek bevat uitgebreide gesprekken met dorpelingen en de (nakomelingen van de) weinige overlevende joden. Fascinerende figuren zijn de broers Laudański, die door tal van mensen worden aangeduid als wrede moordenaars, maar tot vandaag alles blijven ontkennen. Aan de andere kant staat Stanislaw Ramotowski, een katholieke dorpeling die zijn toekomstige vrouw tijdens de pogrom redde. Ramotowski staat overtuigend symbool voor de eerlijke burger die zich niet liet meeslepen door de jodenhaat.
 
Tegelijkertijd is De misdaad en het zwijgen het dagboek van de jarenlange zoektocht Anna Bikont. Zo beschrijft ze de eerste herdenking van de pogrom in 2001, toen de toenmalige Poolse president zich in naam van alle Polen verontschuldigde voor het bloedbad. De journaliste betrekt ook haar eigen familiegeschiedenis in het verhaal. Als haar dochter vertelt dat ze haar Bat Mitswa, het feest dat joodse meisjes op hun twaalfde vieren, wil doen, staat Bikont even voor paal. Omdat de journaliste zelf pas laat ontdekte dat haar eigen moeder, en dus zijzelf, joods was, moet ze de tijdens haar onderzoeken ook de joodse tradities ontdekken.
 
De misdaad en het zwijgen is een interessant boek, maar Bikont kan de spanningsboog helaas niet de hele tijd strak houden. Ondanks de vele aangrijpende scènes is er erg veel discipline en volharding nodig om de turf van 640 bladzijden te doorworstelen. Het verhaal is te gedetailleerd om de buitenlandse lezer van begin tot einde te boeien. De vele Poolse en joodse namen en locaties maken het er niet eenvoudiger op.
 
Toch blijft dit boek over de gebeurtenissen in 1941 griezelig actueel. Begin december raakte bekend dat de directrice van het Poolse cultuurinstituut in Berlijn haar ontslag had gekregen van de nieuwe conservatieve Poolse regering. In de Poolse pers verweet de Poolse ambassadeur in Berlijn haar dat ze ‘te veel aandacht aan joodse thema’s besteedde’.
 
Amsterdam : Nieuw Amsterdam 2016, 640 p. : ill. Vert. van My z Jedwabnego. ISBN 9789046820391. Distr. Pelckmans uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri