Non-fictie

BOEKEN NR. 3, MAART 2018

Katja Reichenfeld: Charlotte Salomon. Berlijn als inspiratie

door Jo Vanderwegen

In Charlotte Salomon. Berlijn als inspiratie gaat kunsthistorica en journaliste Katja Reichenfeld dieper in op de achtergronden van Salomons magnum opus, Leven? Of Theater? Charlotte Salomon (1917-1943) was een veelbelovende joodse kunstenares die opgroeide in Berlijn, waar ze naar de kunstacademie ging. Net als veel van haar familieleden werd ook Charlotte uiteindelijk door de nazi’s vermoord; ze stierf in 1943 in Auschwitz. Haar beroemdste levenswerk schilderde ze echter in Zuid-Frankrijk, waar ze naar toe gestuurd was in een poging haar leven te redden. Ze gaf Leven? Of Theater? kort voor haar dood in bewaring bij een vriendin aldaar.  
 
Katja Reichenfeld werkte jarenlang in het Joods Historisch Museum (JHM) in Amsterdam. Ze had er de collectie met werken van Charlotte Salomon onder haar hoede. Nu, in het licht van de hernieuwde aandacht voor het werk van Salomon – naast een tentoonstelling met haar werk in het JHM en de heruitgave van haar levenswerk – vindt Reichenfeld terecht dat naast de uitgebreide aandacht voor haar biografie, er ook ruimte moet zijn voor de interpretatie van haar werk. Want inderdaad, hoe boeiend biografieën als die van wetenschapster Mary Lowenthal Felstiner (To Paint her Life: Charlotte Salomon in the Nazi Era, 1997) of die van gelauwerd auteur David Foenkinos (Charlotte) ook mogen zijn, een analytische beschouwing van haar werk ontbrak tot nog toe.
 
Reichenfeld betoogt in haar werk dat het tragische leven van Charlotte – moeder, tante en zus pleegden zelfmoord; haar eigen leven werd steeds meer ingeperkt, en ten slotte beëindigd door het Duitse fascistische regime – steeds de waarde van haar kunstwerk overschaduwde. Vanaf de eerste tentoonstellingen van Leven? Of Theater? in 1961 leek er meer aandacht te zijn voor haar levensverhaal dan voor de kwaliteit van de schilderijen. En dat Salomons gouaches wel degelijk de moeite waard zijn op zichzelf wordt ten overvloede bewezen door dit boek.
 
Na een kort voorwoord volgen drie hoofdstukken: over Berlijn en de culturele opportuniteiten die de stad leverde (voor en na 1933); over het al eerder aangehaalde autobiografische beeldverhaal Leven? Of Theater? en tenslotte een over haar inspirator en grote vriend, de zangpedagoog Alfred Wolfsohn (1896-1962).
 
In kort, nauwkeurig bestek schetst Reichenfeld een beeld van het vooroorlogse Berlijn. Dat gaat van de musea en de kunstgalerijen tot de kleurrijke figuren waar haar stiefmoeder, de beroemde zangeres Paula Lindberg mee in contact kwam (Albert Schweitzer, Paul Hindemith en vele anderen). Ook geeft ze aan hoe Salomon steeds meer beperkt wordt in de scholing die ze kan kiezen en de kunst waarmee ze in contact kan komen.
 
Het tweede hoofdstuk vormt ongetwijfeld de kern van het mooi uitgegeven en geïllustreerde boek. Daarin beschrijft Reichenfeld vorm en inhoud van Leven? Of Theater? Ze kadert het werk in zijn tijd; net als Salomon voelden kunstenaars als Oskar Laske en Heinrich Mann de behoefte om hun leven in beeld vast te leggen, als tegengewicht voor de vernietiging die ze om zich heen zagen. Salomon verstaat de kunst echter om haar personages een ziel te geven; ze doorziet de mensen om zich heen en maakt dat via rake observeringen of scherpe dialogen duidelijk.
 
De ruim zevenhonderd pagina’s expressionistisch geschilderde afbeeldingen waren door dezelfde uitgeverij (Cossee) al eerder uitgegeven, voorzien van een begeleidende tekst van Judith Herzberg. Nu echter maakt Reichenfeld een analyse van kleuren en ritmiek en wijst bovendien op het belang van muziekcitaten en de opkomst van de film voor het werk van Charlotte Salomon. Ook wijst ze op invloeden van auteurs als Brecht en Goethe. Dat doet ze op een zeer lezenswaardige manier. Nergens wordt ze te technisch of specialistisch. Het kleine boekje vormt een mooie aanvulling op het reeds bestaande werk over Charlotte Salomon. Achterin nam Reichenfeld nog een notenapparaat en leessuggesties over het onderwerp op.
 
Katja Reichenfeld: Charlotte Salomon. Berlijn als inspiratie, Cossee, Amsterdam 2017, 160 p. ISBN 9789059367562. Distributie Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri