Vertaald proza
BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2018
Didier Eribon: Terug naar Reims
door Tom Rummens
Er zijn verschillende manieren om succes te
hebben, en dat geldt ook voor boeken. Soms zijn boeken instant bestsellers. Ze
liggen nog niet goed en wel in de winkel of ze worden al herdrukt, vertaald en
verfilmd. Maar er zijn ook boeken voor wie de eeuwige roem pas na een langzame
opmars werkelijkheid wordt. Dat geldt ook voor Terug naar Reims, de met vitriool doorspekte memoires van de Franse
intellectueel Didier Eribon.
Het boek is inderdaad niet nieuw. Het verscheen al in 2009
in het Frans, en door de jaren heen werden er 100.000 exemplaren van verkocht.
De Duitse top- en cultregisseur Thomas Ostermeier maakte er een
theatervoorstelling van. Pas afgelopen jaar verschenen een Spaanse en Engelse
vertaling, en nu dus ook een in het Nederlands. Na al die jaren van gestaag
stijgend succes, hangt er nu een buzz rond het boek die nog niet meteen zal
gaan liggen: het boek lijkt met de dag actueler te worden. Dat is niet
verwonderlijk, want Terug naar Reims
is een messcherpe analyse van hoe de politieke kaste in Frankrijk de
arbeidersklasse systematisch in de kou heeft laten staan. En dat is niet alleen
in Frankrijk zo.
Didier Eribon wordt geboren in een arbeidersgezin in Reims. Hij is een
schoolvoorbeeld van een kind in kansarmoede. Zijn vader drinkt, zijn ouders
zijn arm en laaggeschoold, en zowel hun werk in de fabriek als hun huwelijk
lijken eerder een straf dan iets waarvoor je überhaupt zou willen leven. Hun
bestaan lijkt door haat gedreven – een verklaring daarvoor vindt Eribon in een
citaat uit James Baldwins boek over de dood van zijn vader, Notes of a native son: ‘Ik denk dat een
van de redenen waarom mensen zo halsstarrig aan hun haat vasthouden is dat ze
heel goed weten dat, wanneer de haat eenmaal is verdwenen, ze zullen geconfronteerd
worden met hun pijn.’
Wanneer blijkt dat Didier het als enige van de hele familie
niet slecht doet op school, staan zijn ouders toe dat hij gaat studeren. Het is
niet met volle goesting, integendeel, maar ze gedogen zijn drang naar kennis en
persoonlijke vooruitgang. Het is ook een voorzichtig keerpunt in zijn leven,
dat stilaan verschuift richting Parijs, richting een heel ander leven, waar
intellectueel zijn geen scheldwoord meer is en bovenal: waar hij zijn
homoseksualiteit kan beleven en ontwikkelen zonder bang te moeten zijn dat hij
er door zijn eigen ouders en door de rest van zijn omgeving voor uitgescholden
wordt. Uiteindelijk verbreekt Eribon alle contact met zijn familie.
In Parijs bouwt hij
een nieuw bestaan op. Hij gaat er om met de grote intellectuelen, mag Michel
Foucault tot zijn persoonlijke vrienden rekenen, hij schrijft voor de kranten
en tijdschriften die er toe doen. Maar ook ontdekt hij verder zijn
homoseksualiteit als iets dat maatschappelijk aanvaard wordt, als iets dat
geleefd en beleefd mag worden. Het is alsof Eribon pas nu, als jongeman, zijn
puberteit beleeft.
Wanneer hij van zijn moeder te horen krijgt dat zijn vader na een lang
ziekbed dood en intussen ook al begraven is, gaat Eribon de strijd met zijn
demonen aan: hij gaat terug naar Reims. Niet zozeer letterlijk, maar hij gaat
wel de confrontatie aan met zijn verleden. Met de afkomst die hem, dat beseft
hij maar al te goed, nooit heeft losgelaten. Want met zo’n afkomst is het als
met inktvlekken: je kan proberen ze weg te wassen, je kan er iets
overleggen, maar echt weggaan doen ze nooit.
‘[…] je
kunt het verleden niet veranderen. Je kunt je alleen afvragen hoe je omgaat met
een beschamende familiegeschiedenis. Hoe kom je in het reine met de
verschrikkingen van weleer, als je onvermijdelijk, ondanks jezelf, maar ondanks
alles, deel uitmaakt van die genealogie?’
Je komt er helemaal niet mee in
het reine, dat is uiteindelijk de conclusie die Eribon moet trekken. Je maakt
er deel van uit, je afkomst zit onder je vel, kleeft aan elke porie, zelfs als
je een van de weinigen bent die er op het eerste gezicht aan is kunnen
ontsnappen. Terug naar Reims is
daarmee dus geen vrolijk boek, maar als er één boek is dat je in deze
onophoudelijke verkiezingstijden moet lezen, laat het dan dit zijn.
Didier Eribon: Terug
naar Reims, Leesmagazijn, Amsterdam 2018, 207 p. ISBN 9789491717574. Vertaling
van Retour à Reims door Sanne Van der Meij. Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan