Non-fictie
BOEKEN NR. 5, MEI 2023
Floris Overduin: Dio Chrysostomus. Troje is nooit veroverd!
door Dieter Wildemauwe
Fake news is overal en is zeer moeilijk uit te roeien.
Het werkt ook zelfversterkend. Wie zich verdiept in een bepaalde versie van de
feiten of complottheorie, stopt daar ook wat tijd en energie in en heeft het
daarom bijzonder moeilijk om nog van zijn standpunt af te stappen. Je lijdt dan
enorm gezichtsverlies. Aan de andere kant van de communicatielijn zal de
verspreider van desinformatie misschien aarzelend beginnen, maar eens die merkt
dat de nonsens er als zoete koek ingaat, dan is het hek meestal helemaal van de
dam en wordt de boodschap steeds gezochter en onsamenhangender. Maar wat doet
het ertoe? Het publiek blijft het slikken.
Als u nu denkt: die boodschap
hebben we al eens gehoord en is ondertussen zo oud als de straat, dan heeft u
gelijk, en wel meer dan u denkt. Het is namelijk de ‘abstract’ van de Troicus,
de redevoering die Dio Chrysostomus bijna tweeduizend jaar geleden hield voor,
zo laat hij het toch uitschijnen, een publiek van Trojanen. Die moesten al
honderden jaren lijdzaam toehoren hoe hun stad belachelijk gemaakt werd, maar
daar zou hij wel eens verandering in brengen.
Dio beroept zich voor zijn
versie van de feiten op een Egyptische priester, iets wat in de oudheid wel
vaker gebeurde om een verhaal wat geloofwaardiger te maken. Ook de Grieken
waren zich bewust van het feit dat hun beschaving jonger was dan de Egyptische.
Hij kon uitgaan van een grote kennis van de Ilias bij zijn doelpubliek (die bleef
de basis van het onderwijs) en gebruikt Homeros dan ook tegen zichzelf. De
literaire elementen waarom de Ilias nog steeds geroemd wordt, worden hier
handig omgedraaid.
Wie start in medias res, maakt het al een stuk complexer om te
volgen, waardoor de lezer sneller mee zal gaan in de inconsistenties. Het was
ook een handige truc om niet het hele verhaal te vertellen: de val van Troje is
zo absurd dat iedereen meteen door zou hebben dat het gelogen zou zijn. Hoe zou
het immers kunnen dat Herakles ooit de stad innam met zes schepen, maar de
Grieken daar niet in slaagden? En met een houten paard dan nog? Dat was gewoon
een echt geschenk dat de Grieken achterlieten als zoenoffer. Je ziet het ook
aan hoe het die Grieken is vergaan na de oorlog: ze vertrokken hals over kop,
raakten in het geval van Odysseus compleet de weg kwijt of werden zoals
Agamemnon bij aankomst gewoon afgeslacht. Dat is toch niet het lot van
winnaars? De Trojanen zelf heersten later over het westen van Griekenland en
koloniseerden, met Aeneas, zelfs heel Italië.
Terwijl Homeros zijn relaas
ontwikkelde, maakte hij er zo’n potje van dat hij, als een wel heel slechte
tragicus, een deus ex machina nodig had, maar dan wel een van het slapste
soort: Paris, die zelfs zijn stadsgenoten als dood gewicht in de strijd
beschouwden, doodt uiteindelijk Achilles. Het slaat eigenlijk allemaal nergens op:
Achilles was al dood, want Patroklos is gewoon een uitvinding.
En zo gaat het nog
wel even door. Dio lijkt soms zelf op Homeros, want eens hij op dreef is,
stapelen de argumenten zich op en neemt hij zijn publiek steeds verder mee in
zijn versie van de feiten. Uiteraard valt hij ook te weerleggen, maar dat is
niet de bedoeling. Dit is een spielerei, een oefening in de klassieke inventio
zoals ze in de zogenaamde Tweede Sofistiek volop beoefend werd.
Het resultaat is best
vermakelijk, in die zin dat je zelf een heel eind mee begint te gaan in de
redenering. Floris Overduin zorgt hier voor een vlotte vertaling en een
uitstekende inleiding. In de eindnoten geeft hij de nodige toelichting, ook bij
het verhaal, wat die soms vrij lang maakt. Misschien had hij de relevante info
daarover beter in een aparte samenvatting weergegeven. Hoe dan ook, hij is erin
geslaagd deze tekst tot een meerwaarde te maken voor meer dan het evidente
publiek van classici.
Floris Overduin: Dio Chrysostomus. Troje is nooit
veroverd!, Damon, Eindhoven 2023, 145 p. ISBN 9789463403443. Distributie EPO
deze pagina printen of opslaan