Letterkunde
David Mitchell: Why do we read books?
door Kris van Zeghbroeck
Why do we read books?
Begin juni 2006 was David Mitchell in België voor een lezing
in de Antwerpse Permekebibliotheek onder de titel ‘Waarom lezen wij boeken?’;
een initiatief van Stichting Lezen. In zijn discours onderscheidt Mitchell vijf
aspecten die een boek voor hem aantrekkelijk maken om te lezen: Verplaatsing,
Politiek, Bevrijding, Metafoor en Schoonheid.
Verplaatsing maakt dat boeken je
kunnen brengen naar plaatsen waar je niet bent. Aan de hand van een fragment
uit Alice through the looking glass
van Lewis Carrol introduceert Mitchell de spiegel waardoor Alice springt als
een metafoor voor de manier waarop een verhaal je naar een andere wereld
verplaatst. De spiegel staat voor het boek dat je toegang verschaft tot de
fictionele wereld en Alice staat voor de lezer die in die wereld gezogen wordt.
Voor Mitchell resulteert de verplaatsing in een goed boek in een ontgiftings-
en vitaminekuur.
Politiek houdt in dat je je wil
kan laten gelden door taal. Taal is een politiek gegeven dat onlosmakelijk
verbonden is met wat we zijn. Een fragment uit George Orwells 1984 maakt duidelijk dat het woord
‘vrijheid’ in nieuwspraak ontdaan is van elke politieke of intellectuele
betekenis. Voor Mitchell zijn alle integere geschriften per definitie politiek.
Elk boek is een documentaire van een dominant discours en hoe de condition
humain daarmee omgaat. Door te lezen, stel je je potentieel bloot aan een ander
dominant discours en leer je om anders te denken.
Bevrijding (of Overstijging) betekent dan weer dat je
jezelf niet alleen van de plaats waaraan je gebonden bent of van de dominerende
discours kan bevrijden, maar ook van de restricties van de tijd. Je kan je tijd
nemen voor een boek, boeken geven toegang tot andere tijden (zowel het verleden
als de toekomst) en bevrijden je van de dwingelandij van het heden. Zelfs de
dood wordt overstegen dankzij de overlevering van geschriften, zodat zowel
individuen als beschavingen van de vergetelheid gered worden (i.e. bevrijding
van de dood).
Voor Mitchell is Metafoor in
zijn puurste vorm de zuurstof in het bloed van het denken en mogelijk (via
algemeen gebruik) de bron van alle woordenschat. Zoals een metafoor is creativiteit
(als daad van de verbeelding) het maken van een verbinding tussen twee dingen
die normaal niet met elkaar verbonden worden. Fictie werkt omdat het een
gigantische metafoor voor de werkelijkheid is. De ultieme vorm van metafoor is
wanneer het pretendeert voor het ene te staan, terwijl het uiteindelijk voor
iets anders staat, zoals in een parabel, fabel, allegorie of satire. Ironie als
een wapen tegen censuur, om de dominerende discours te overstijgen.
Tot slot Schoonheid, een persoonlijke appreciatie van
literaire passages die zich niet laat analyseren zonder de schoonheid te
vernietigen, maar essentieel is om fictie energie, kleur en klank te geven.
Samen met Verplaatsing, Politiek, Bevrijding en Metafoor vormt Schoonheid een
onafgewerkte landkaart van het lezen, die ieder voor zich kan aanvullen. Lezers
behoren tot een republiek: ‘Lezen maakt ons meer dan wat we zijn. Lezen
verbindt ons. Lezen is een seculier gebed.’
Oorspronkelijk verschen in De Leeswolf 2006
deze pagina printen of opslaan