Vertaald proza
David Almond: Het ware verhaal van het monster Billy Dean
door Vanessa Joosen
In de jeugdliteratuur heeft de Britse schrijver
David Almond ongeveer het hoogste bereikt wat een auteur zich wensen kan. Al
van bij zijn debuut Skellig (De schaduw van Skellig in 1998)
zijn Almonds adolescentenromans veelvuldig geprezen, bekroond en vertaald, en
voor zijn hele oeuvre kreeg hij de Hans Christian Andersen Medal, die ook wel
eens 'de kleine Nobelprijs voor de jeugdliteratuur' wordt genoemd. Daarbij
heeft Almond internationaal een trouwe schare lezers opgebouwd die zeker niet
alleen uit kinderen en jongeren bestaat.
Op de achterflap wordt Het
ware verhaal van het monster Billy Dean Almonds eerste roman voor
volwassenen genoemd, maar de grens met zijn proza voor adolescenten is erg dun.
Het enige opvallende verschil is dat het hoofdpersonage
Billy Dean opgroeit tot een volwassene. Thematisch en stilistisch is het
boek even uitdagend als de rest van Almonds werk.
Het verhaal begint in de
kindertijd van Billy: hij leeft in een dystopische wereld, in het stadje
Blinkbonny, dat door een groep zelfmoordterroristen is herschapen in een
woestenij. Aanvankelijk weet Billy weinig van de wereld om hem heen, want als
de onwettige zoon van een priester leeft hij de eerste dertien jaar van zijn
leven opgesloten in een kamer, waar hij enkel door een dakraam naar de vogels
kan staren. Zijn vader is een autoritaire figuur, die ooit geloofde dat Billy
voorbestemd was voor grootse daden, maar die zijn verbijstering en
teleurstelling niet kan verhullen wanneer Billy geen bijzondere talenten
tentoonspreidt.
Het begin van de roman doet sterk denken aan Room (Kamer)van
Emma Donoghue, maar in tegenstelling tot Jack, het opgesloten jongetje uit dat
boek, moet Billy het vaak zonder zijn moeder doen. Zijn grootste
overlevingskracht is zijn fantasie, en wanneer hij op een dag een set
boerderijdieren van zijn vader krijgt, ontwikkelt zich een bizar spel waarin de
jongen zich stilaan als een lugubere God gedraagt, die leven geeft, maar het
ook kan nemen, en die nieuwe diersoorten kan creëren. De lezer moet van op een
afstand toekijken hoe dit kind hunkert naar liefde en respect, en dreigt te
veranderen in een kleine psychopaat.
Voor het zover komt, vertrekt
Billy’s vader uit Blinkbonny en zijn moeder vindt de moed om haar geheime zoon
aan de wereld te tonen. Opnieuw worden aan de jongen bijzondere gaven
toegeschreven: hij is geboren op de dag dat Blinkbonny verwoest werd, en hij
weerspiegelt de onschuld en de goedheid die de andere overlevenden zijn
kwijtgespeeld en willen herwinnen. Aanvankelijk wil Billy vooral de wereld om
zich heen leren kennen, maar uiteindelijk maakt hij de bovennatuurlijke
krachten die aan hem toegeschreven worden waar, en is hij in staat als een
moderne Christusfiguur verlossing en genezing te brengen aan de vele mensen die
op hem een beroep doen. Daarbij dreigt hij opnieuw zichzelf en alles wat hem
lief is te verliezen. Bovendien blijft de haat van zijn vader als een zwaard
van Damocles boven Billy’s hoofd zweven.
Almond speelt in veel van zijn
werken met zonderlinge figuren die een eigen taaltje spreken, en Billy doet
vaak denken aan Sterre, het hoofdpersonage uit Heaven Eyes (Het zwarte
slik). Sterre is een meisje dat jarenlang afgezonderd heeft geleefd van de
beschaafde wereld en haar eigen taaltje is beginnen te spreken, vol neologismen
en verbasteringen. Billy Dean spreekt gewoon, maar is nooit naar school geweest
en heeft dus nooit leren spellen. Dat resulteert in een fonetische
schrijfstijl, zoals de eerste zinnen van het boek illustreren:
“Dit isset verhaal
van un jongen die bij zn geboorte dootging, 1tje die op de werelt kwam in un
oneinege tijt van oorlog & presies op ut moment dat de bom barste. Hij
groejde op in afzondering terwijl de vernietegingsmesjienes vlogen &
rookwolken boven de steden hingen & woestenij & puin de hele werelt
over kropen”.
De schrijfstijl heeft van de vertaalster, Annelies Jorna, heel wat studiewerk
en creativiteit verlangd, zo getuigt ze in het nawoord. Ook de lezer bezorgt de
aparte spelling aanvankelijk flink wat hoofdbrekens, maar zodra je in de wereld
van Billy bent binnengetreden, is het verhaal meeslepend genoeg om de stijl
voor lief te nemen en gaandeweg te waarderen. De naïviteit die eruit spreekt,
past bij de kinderlijke aard die Billy ook als volwassene bewaart.
Almond trekt ook zijn
gebruikelijke magisch-realistische spel met fantasie en werkelijkheid door in
dit moderne Christusverhaal. Daarnaast verbinden zijn voorliefde voor vogels en
de zee dit boek met de rest van zijn oeuvre, net als zijn interesse in
archeologie en de band tussen heden en verleden. Bijzonder symbolisch en
ontroerend zijn de passages waar Billy en zijn moeder in het puin van
Blinkbonny op zoek gaan naar de restanten van een Jezusbeeld. Hoe slecht de
kerk ook uit de verf komt, en hoezeer Billy en zijn moeder onder de tirannie
van een geestelijke geleden hebben, hun verlangen om te geloven in een goede
God is groot.
Net zoals de meeste hoofdpersonages van Almond heeft Billy Dean alles om de
lezer voor zich in te nemen: hij is zuiver van hart, houdt zielsveel van zijn
moeder en lijkt na zijn vrijlating nauwelijks getekend door zijn lange
opsluiting en de psychologische mishandeling door zijn vader. Zelfs als
bovennatuurlijke genezer behoudt hij iets van de naïeve verwondering waarmee
hij voor het eerst de wereld betrad, en elke vorm van arrogantie of haat is hem
vreemd. De naïeve blik van Billy geeft de lezer veel ruimte om tussen de regels
te lezen en zelf handelingen van andere personages te interpreteren. Daarbij
komt de gewelddadige climax niet helemaal uit de lucht vallen. Met de terugkeer
van zijn vader moet Billy uiteindelijk zijn naïviteit overwinnen en zijn
onschuld neerleggen. Het is de laatste stap die hij nodig heeft om volwassen te
worden en uit te groeien tot de fictieve schrijver van dit bijzondere
levensverhaal.
David Almond: Het ware verhaal van het monster
Billy Dean, Querido, Amsterdam 2012, 287 p. ISBN 9789021441832.
Vertaling van The true tale of the monster Billy Dean telt by hisself door
Annelies Jorna. Distributie Standaard Uitgeverij
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswolf 2012
deze pagina printen of opslaan