Vertaald proza
BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022
‘Atheist, anarchist & theorist’: Het traditioneel-experimentele proza van Jesse Ball
door Kris van Zeghbroeck
Jesse Ball (1978)
is geboren en getogen in Long Island (New York) in een gezin met
Iers-Siciliaanse roots. Hij groeide op met een vier jaar oudere broer die leed
aan het syndroom van Down en op 24-jarige leeftijd overleed. Zelf is Jesse Ball
hoog functioneel en intelligent, wat maakt dat hij op bijzonder korte tijd (soms
in enkele weken) zijn boeken, die hij in zijn hoofd ontwikkelt, uitschrijft.
Onvermijdelijk
maakt dit vloeiende schrijfproces deel uit van het eindresultaat, waarbij conventies
als interpunctie soms onder tafel geveegd worden. Als ‘atheist, anarchist &
theorist’ schrijft Ball poëzie, verhalen, romans en non-fictie die vaak tegen
het absurde aanschurken.
Omdat het oeuvre
van Ball zich moeilijk laat vastpinnen en vaak inventief is door het gebruik
van typografie en afbeeldingen wordt het regelmatig als experimenteel
omschreven:
‘Sometimes
people will talk about my books as being experimental, but they're not. They
might appear to be experimental because they look a little different, but
they're quite old-fashioned especially in the responsibilities I take in
regards to telling the story. I think that the responsibility that the
storyteller has in reaching the audience is an ancient one, and is very
important. ... I think transparency is always good.’ (The Millions.com)
Jesse haalde
een Master of Fine Arts aan Columbia University en leefde en werkte in
Frankrijk, Schotland, IJsland en de Verenigde Staten (New York City en Chicago).
Dat maakt dat zijn proza- en poëziebundel The
Village on Horseback (2011) een grote verscheidenheid aan geografische
locaties bevat. In IJsland ontmoette Ball zijn eerste vrouw, de dichter en
auteur Thordis Bjornsdottir, met wie hij een paar boeken publiceerde.
Tot 2016 woonde Ball met zijn tweede vrouw en stiefdochter in Chicago, waar hij als docent creative writing verbonden is aan de School of the Art Institute. Sindien had hij een relatie met de schrijfster Catherine Lacey, die in 2021 op de klippen liep. Toevallig maken beide deel uit van de Granta Best of Young American Novelists 3 (2017) selectie.
Ball doceert aan de School of the Art Institute de cursus ‘lying,
ambiguity, dreaming, and walking’, wat voor hem synoniem blijkt te zijn voor creative
writing. Ball heeft een verhalenbundel geschreven Parables & Lies (2008) en zijn personages hebben de neiging
elkaar te beliegen, zoals in zijn debuutroman Samedi the Deafness (2007).
De
ongrijpbaarheid van het begrip ‘waarheid’ ligt als thema vervat in de roman Silence Once Begun (2013 - Sinds het zwijgen begon). In een periode
van vier maanden verdwijnen acht mensen in een Japans dorp. Oda Sotatsu bekent
schuld en draait de gevangenis in. Verteller Jesse Ball is gefascineerd door
het verhaal en opent een onderzoek. Binnen een eigen literair universum
onderzoekt hij de feiten, maar hoe meer hij te weten komt hoe raadselachtiger
het gegeven wordt. Goed voor de National Book Award Longlist 2015.
‘The
question of where fact, however partial, begins and ends--the pointless search
for the line between truth and lies--becomes a window into the book. The
reader's search for the meaning of the text becomes as obsessive as the
fictional Jesse Ball's quest for the truth behind the Narito Disappearances. We
are entrenched as the world of the novel blurs everything outside of it, as if
to say stranger things have happened in real life than could ever happen in a
work of fiction.’ (New York Observer)
Jesse Ball
had al zes romans en in totaal meer dan 10 boeken geschreven voor hij
geselecteerd werd voor de Granta Best of Young American Novelists 3 (2017).
Deze lijst wordt om de tien jaar door het magazine Granta opgesteld om jong en veelbelovend Amerikaans talent in de
schijnwerpers te zetten. Het is zeldzaam dat een auteur, jonger dan veertig,
zo’n uitgebreid oeuvre aanbiedt.
Met de roman Census (2018 - vertaling Census) knoopt Ball thematisch aan bij zijn
jeugd en de premisse dat hij uiteindelijk de zorg zou dragen voor zijn oudere broer
Abram, die aan het syndroom van Down lijdt. Maar Abram overlijdt als
jongvolwassene en Ball is nu genoodzaakt om een fictieve vader-zoon relatie te
creëren, waarin hij de zorg voor zijn oudere broer kan verbeelden.
Hij geeft
vorm aan een haast Kafkaiaans universum waarin een weduwnaar die terminaal ziek
is, een reis maakt van A naar Z. Hij maakt die reis als volksteller
voor een census, samen met zijn zoon die aan het syndroom van Down lijdt. Zijn
officiële opdracht, waarvan het doel onduidelijk blijft, en zijn zoon maken dat
mensen zeer verschillend reageren op zijn komst. Centraal staat de onvoorwaardelijke
liefde voor zijn zoon, het onafwendbare afscheid en de onzekere toekomst.
Discriminatie,
compassie en acceptatie van de ‘ander’ hebben een belangrijke plaats in deze
roman. Een mengeling van memoires (met familiekiekjes van de broers Ball) en fabel,
waarin de radicale onschuld van de zoon als een klankbord fungeert voor zowel
de wreedheid als de empathie van de samenleving. In elk geval zijn de levens
van vader en zoon zo met elkaar verknoopt dat ze zelfs voorbij de dood verbonden blijven:
‘He said
this after driving the car: now I am a driver. I said, yes, but don’t drive the
car without me. He said you don’t drive the car without me.’ Maar uiteindelijk moet de stervende vader de zoon laten gaan, zodat die zijn eigen reis als volksteller, als spiegel van de maatschappij kan voortzetten...
Met zijn roman, The Diver's Game (Het
duikersspel) brengt Jesse Ball een dystopische roman over een gesegregeerde
maatschappij. Een samenleving waarin de oorspronkelijke bewoners, de ‘patsers’,
gescheiden leven van de vluchtelingen, de ‘kwadra’s. De kwadra’s worden gedoogd
binnen hun getto’s, maar zijn daarbuiten overgeleverd aan de willekeur van de patsers.
Herkenbaar aan de afgehakte rechterduim en tatoeage van een
rode muts op de wang, riskeren de kwadra’s willekeurige vergassing als ze zich
niet gedeisd houden. Orwells 1984 en Kafkas Het proces loeren om
de hoek in deze kritiek op universele vormen van discriminatie en zorgwekkende ontwikkelingen binnen de Amerikaanse samenleving.
Een schokkende en gewelddadige wereld van inertie, waarin de
daders niet geplaagd worden door een geweten en de slachtoffers niet tegen hun
lot in opstand komen. ‘We worden in stand gehouden door geweld dat zo
alomtegenwoordig is dat het als lucht is’...
Recent verscheen Autoportrait (2022, Zelfportret), een korte bundeling van memoires, geïnspireerd op het gelijknamige Autoportrait van de Franse fotograaf en schrijver Édouard Levé. Ball bewondert diens benadering van biografie. Levé stapte in 2007 uit het leven, na de voltooiing van het werk Suicide (2008).
Daarbij 'wordt het ene feit niet boven het andere verheven, maar staan de feiten in een vruchteloos kluitje naast elkaar, als een leven'. Net zoals Levé schreef Ball het boek in zijn negenendertigste jaar, maar de publicatie liet een vijftal jaar op zich wachten. Aangezien Ball intussen ouder is dan Levé is er weinig kans dat hij zich ook door diens ideeën over zelfmood laat inspireren.
Het dunne Zelfportret is een aaneenschakeling van tekst zonder hoofdstukken, paragrafen of andere witruimte, die het boek gemakkelijk de helft dikker had kunnen maken. Een doorlopende bladspiegel die typisch is voor Balls experimentele manier van schrijven en de chaos en tegenstrijdigheden van het leven tracht te vatten. Een uitnodiging om (met ander ogen) naar het leven te kijken...
'Ik keek volkomen verpletterd om me heen, volledig gevloerd in mijn hart en leven door de ontzagwekkendheid van wat ik zag, en besefte dat er mensen op straat waren die ten overstaan van dit spektakel de ene of de andere kant op liepen en dat het in hun ogen niets betekende. Ze konden het niet eens zien.'
Jesse Ball: Zelfportret, Querido Amsterdam, 2022, 117 p. : ill. ISBN 9789021463308. Vertaling van Autoportrait door Jan Willem Reitsma. Distributie L&M Books
Jesse Ball: Het duikersspel, Querido Amsterdam, 2020, 237 p. : ill. ISBN 9789021417967. Vertaling van The Diver's Game door Jan Willem Reitsma. Distributie L&M Books
Jesse Ball: Census, Querido Amsterdam, 2018, 261 p. : ill. ISBN 9789021414584. Vertaling van Censis door Jan Willem Reitsma. Distributie L&M Books
Jesse Ball: Census, Granta London, 2018, 241 p. : ill. ISBN 9781783783755.
Jesse Ball: Sinds het zwijgen begon, Atlas/Contact Amsterdam, 2015, 255 p. : ill. ISBN 9789025444662. Vertaling van Silence Once Begun door Janneke Van der Meulen. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan